شاید براتون پیش اومده باشه که از خودتون بپرسید کود چیه؟ کود همون غذای گیاهه! همونطور که ما برای رشد و سلامت به غذای خوب و متعادل نیاز داریم، گیاهان و محصولات کشاورزی هم برای اینکه خوب رشد کنن و سرپا باشن ، باید از خاک تغذیه‌ی مناسب رو دریافت کنن. گیاهان برای رشد به 17 عنصر ضروری تو خاک احتیاج دارند. کود به گیاه کمک میکنه که بعد از هر بار برداشت محصول یا هر فصل رشد، این مواد مغذی دوباره به خاک برگردن. مواد مغذی مورد نیاز گیاه به سه دسته اصلی (ماکرو)، فرعی و ریز(میکرو) مغذی تقسیم بندی میشن.

در این مقاله به کودهای شیمیایی در بردارنده ی این عناصر ضروری و نقش آن ها در رشد گیاه اشاره می کنیم.

عناصر غذایی اصلی گیاه:

کود نیتروژن(ازت)

 حدود 78 درصد از هوای اطراف ما از گاز نیتروژن (ازت) تشکیل شده. گاز نیتروژن موجود در هوا،گازی بی اثر هست و گیاهان به شکل طبیعی توانایی جذب اون رو ندارند. برای همین نیتروژن رو به شکلی در میارند که قابل جذب توسط گیاه باشه. نیتروژن سازنده‌ی پروتئین در گیاهه و باعث میشه گیاه سبز و پرپشت بشه. کودهای N به خصوص در مراحل میانی چرخه زندگی گیاه، زمانی که گیاه برای ادامه رشد و برگ دهی به بیشترین حمایت نیاز دارد، مفید هستند. اگه گیاه به اندازه کافی نیتروژن نداشته باشه، ضعیف و کوچیک میشه، در حالی که اگه زیادی هم نیتروژن داشته باشه، ساقه و برگ زیاد میده ولی گل نمیده.

انواع کودهای نیتروژن(N)

سه نوع رایج کود شیمیایی مبتنی بر نیتروژن در بازار موجود می باشد؛ کودهای پایه نیترات مانند آمونیوم نیترات (AN)  و کلسیم آمونیوم نیترات (CAN) و اوره به همراه محلول آبی اوره آمونیوم نیترات (UAN)

AN  با محتوای نیتروژن دوگانه خود برای محصولاتی که نیاز به آزادسازی سریع نیتروژن دارند به خوبی عمل می کند.

نکاتی برای استفاده از کود نیتروژن

 

• • مصرف بیش از حد کود نیتروژن (ازت) می‌تواند منجر به رشد بیش از حد ساقه و برگ گیاه و کاهش گلدهی یا میوه‌دهی شود.

• • همچنین استفاده بیش از حد از کود نیتروژن می تواند منجر به “سوختگی کود” شود که در نتیجه ی آن تغییر رنگ برگ ها و حتی مرگ گیاه چیز دور از ذهنی نیست! برای جلوگیری از این امر، فقط زمانی که گیاهان در حال رشد فعال هستند و با مقداری کمتر از مقدار توصیه شده روی برچسب، به آنها کود غنی از نیتروژن بدهید.

 

• • در برخی از محیط ها، نیتروژن می تواند از طریق فرآیندهای تبخیر، شستشو، نیترات زدایی از بین برود و این باعث کاهش اثربخشی کود شود. برای حل این مشکل انواع خاصی از کودهای شیمیایی و افزودنی ها برای کاهش اثرات مذکور ظاهر شدند. نمونه هایی از این کودهای ویژه شامل کودهای حاوی مواد مغذی با کاربرد برگی، آهسته رهش و با رهش کنترل شده، و همچنین مهارکننده های اوره آز و نیتریفیکاسیون هستند.

 مهارکننده های اوره‌آز ترکیبات شیمیایی هستند که اولین مرحله تجزیه اوره در خاک که می تواند منجر به انتشار NH3 شود و قبل از تبدیل آن به آمونیوم رخ دهد را به تاخیر می اندازند. این ترکیبات به کاهش قابل توجه انتشار آمونیاک به هوا که یکی از آلاینده های اصلی هوا است، کمک می کنند.

مهارکننده های نیتریفیکاسیون ترکیبات شیمیایی هستند که با سرکوب فعالیت باکتری های نیتروسومونا در خاک، نیتریفیکاسیون آمونیوم را به تاخیر می اندازند. هدف از استفاده کود با مهارکننده ی نیتریفیکاسیون این است که آمونیوم را در شکل پایدار در خاک حفظ کرده و تبدیل آن به نیترات را کند کند.

کودهای فسفر (P)

 فسفر توی همه سلول‌های زنده وجود داره و برای تمام موجودات زنده ضروریه. فسفر در سلول های گیاهی به فتوسنتز و فعالیت‌های سلولی کمک می کنه. کودهای فسفر برای رشد جوانه ها و گل ها و همچنین برای تقویت ریشه گیاه لازمن و باعث افزایش گلدهی، تولید بذر و میوه‌دهی می‌شن. اگه فسفر به اندازه کافی نباشه، برگ ها ممکنه به رنگ آبی متمایل بشن و در نتیجه ی اون رشد گیاه کم میشه یا گل های کمتری میده.

انواع کود های فسفر (P)

 رایج ترین کودهای فسفات، سوپر فسفات ساده  (SSP)، سوپر فسفات تریپل (TSP)، مونوآمونیوم فسفات (MAP)، دی آمونیوم فسفات  (DAP)، آمونیوم دی‌هیدروژن فسفات  (ADP) و محلول آمونیوم پلی فسفات(APP) هستند.

نکاتی برای استفاده از کود فسفر

 

• • برخلاف کود ازت، فسفر تحرک کمی در خاک داره و به همین دلیل بهتره به صورت تدریجی در اختیار گیاه قرار بگیره. به خاطر تأثیر دیرهنگام و دوام طولانی کودهای فسفر، بهترین زمان کوددهی فسفر قبل از کاشت گیاهه.

• • مصرف بیش از حد کود فسفر می‌تونه باعث شسته شدنش از خاک و آلودگی منابع آبی بشه

کودهای پتاسیم (K)

پتاسیم (K)رو تو کل طبیعت میشه پیدا کرد و تو بدن ما هم تو عضله‌ها، پوست و دستگاه گوارش وجود داره. کودهای پتاسیم باعث تقویت ریشه گیاه میشه و به گیاه کمک می‌کنه تا در برابر خشکی، گرما و سرما ، آفات و بیماری مقاوم بشه و همچنین باعث ارتقای کیفیت بذر میشه. پتاسیم همچنین به انتقال آب و مواد مغذی تو کل گیاه کمک میکنه. کمبود پتاسیم میتونه خودش رو به شکل های مختلفی مثل نوک برگ های خمیده، زرد شدن و ریزش برگ ها، لکه های قهوه ای یا ارغوانی روی برگ ها یا توقف رشد نشون بده.

انواع کودهای پتاسیم (K)

برخی از نمونه‌های کودهای پتاسیمی عبارتند از: پتاسیم کلرید (KCl)، پتاسیم سولفات (K2SO4)  ، پتاسیم نیترات (KNO3)  و منیزیم   پتاسیم سولفات (Kainite). این محصولات ممکنه حاوی حاوی پتاسیم تنها یا دو یا چند ماده مغذی دیگه هم باشند.

کودهای مرکب (NPK)

 این کودها حاوی ترکیبی از ازت، فسفر و پتاسیم با نسبت‌های مختلف هستند و بسته به نیازهای خاص هر محصول و نوع خاک فرموله می‌شوند.

عناصر غذایی فرعی گیاه

این نوع از کودها معمولا به صورت کود مستقیم استفاده نمی شوند، بلکه با مواد مغذی اولیه  N، P  و K ترکیب می شوند.

کلسیم(Ca): باعث محکم کردن ساقه و برگ، بهبود شکل‌گیری ریشه و تنظیم جذب سایر مواد مغذی می‌شه. یکی از منابع کلسیم برای استفاده در کود دولومیت یا کربنات کلسیم‌‌ه.

منیزیم (Mg): به تشکیل کلروفیل (ماده‌ی سبز رنگ برگ‌ها) و متابولیسم فسفر کمک می‌کنه و جذب سایر مواد مغذی رو تنظیم می‌کنه.کم و زیاد بودن بیش از حد منیزیم تو خاک برای گیاهان مضره. مقدار زیاد منیزیم جذب کلسیم رو مختل می‌کنه، در حالی که کمبودش می‌تونه منجر به کاهش رشد برگ، کلروز در حاشیه برگ، زردی بین رگبرگ‌ها و برگ‌های چروکیده بشه. منیزیم یه درشت مغذیه که اغلب تو باغچه‌های سبزیجات کمبود داره.

گوگرد (S) : باعث ایجاد رنگ سبز تیره در برگ‌ها، تحریک تولید بذر و تشکیل اسیدهای آمینه (واحدهای سازنده‌ی پروتئین) و ویتامین‌ها می‌شه.

کودهای ریزمغذی

کودهای ریز مغذی حاوی مواد مغذی ضروری برای رشد گیاه هستند، اما گیاه فقط به مقدار کمی از اونها نیاز داره. این عناصر شامل آهن (Fe)، منگنز (Mn)، مولیبدن (Mo)، بور (B)، روی (Zn)، کلر (Cl) مس (Cu) ، نیکل (Ni)، ید  (I) ، سدیم (Na) و کبالت (Co) هستند.

از اونجایی که ریزمغذی ها به مقدار کم مورد نیاز هستند، سمپاشی برگی معمولا موثرترین راه برای رفع کمبود آنهاست. این ریزمغذی ها اغلب با کودهای حاوی  N، P  و K مخلوط میشن.

حالا بیایم جزء به جزء به تاثیر هر کدوم از این ریز مغذی ها بپردازیم:

 

• • آهن (Fe):  به واکنش‌های شیمیایی داخل سلول کمک میکنه

• • منگنز (Mn): برای تولید کلروفیل و تنظیم آنزیم‌ها مهمه. کمبود منگنز خودش رو به شکل کلروز بین رگبرگ‌ها و بعداً لکه‌های قهوه‌ای نشانه‌ی نشون میده. اما مقدار زیاد منگنز هم رشد گیاه رو مختل می‌کنه.

• • مولیبدن (Mo): باعث جذب بهتر نیتروژن و فسفر میشه

• • بور (B): باعث رشد سالم سلولی و گرده افشانی میشه. بدون بور، گیاه قادر به بذر دادن نیست.

• • روی (Zn):  به تولید پروتئین، نشاسته و هورمون رشد کمک می کنه و میشه اون رو به عنوان مسئول رشد سالم برگ‌ها در نظر گرفت. کمبود روی خودش رو به شکل برگ‌های کوچیک و کج و معوج و هم‌چنین کلروز نشون میده. (کلروز چیه؟ کاهش غیرعادی یا از دست دادن رنگ طبیعی سبز برگ گیاه که معمولا به دلیل کمبود آهن تو خاک های آهکی یا در اثر بیماری و کمبود نور ایجاد میشه.)

• • کلر (Cl):  در برابر کم آبی( تنش آبی) مقابله می کنه

• • مس (Cu):  به واکنش‌های شیمیایی داخل سلول کمک می کنه. اگه رشد در گیاهان شما کم، بد شکل یا با پژمردگی همراه باشه، ممکنه به دلیل کمبود مس باشه.

• • نیکل (Ni): به تنظیم فرآیندهای بیوشیمیایی کمک می کنه.

• • ید  (I) : به فتوسنتز ، تنفس سلولی و تنظیم هورمون ها در گیاه کمک می کنه.

• • سدیم (Na): به تنظیم اسمزی، جذب آب و مواد مغذی و مقاومت در برابر تنش کمک می کنه.

• • کبالت (Co): آنزیم های مسئول تثبیت نیتروژن و تولید اسیدهای آمینه در گیاهدارای اجزایی از کبالت هستند.

حجم زیادی از کودهایی که امروزه در بازار هستند کودهای شیمیایی هستند و این کودها با نسبت های عنصری متفاوتی بسته به ویژگی های خاک و نیازهای غذایی گیاه در دسترس هستند. به لطف وجود همین کودها، بهره وری در تولید محصولات کشاورزی بالا رفته و نیازهای غذایی آدم ها تامین شده. کودها انواع مختلفی دارن، مثل گرانول، مایع و پودری، و می‌تونن از مواد ارگانیک یا شیمیایی ساخته شده باشن. در مقالات آینده بیشتر درمورد انواع این کودها بحث خواهیم کرد.